കേരളത്തിന്റെ ആത്മീയ പൈതൃകത്തെയും രാജഭരണ ചരിത്രത്തെയും ഒരുമിപ്പിക്കുന്ന സാക്ഷ്യമാണ് ശ്രീ പത്മനാഭസ്വാമി ക്ഷേത്രം. വിശ്വാസം, സംസ്‌കാരം, കലാരൂപങ്ങള്‍ എന്നിവയുടെ സംഗമമായി നിലകൊള്ളുന്ന ഈ ക്ഷേത്രം, തിരുവനന്തപുരത്തിന്റെ ആത്മാവിനെയും ചരിത്ര പാരമ്പര്യത്തിനെയും പ്രതിനിധീകരിക്കുന്നു. തിരുവനന്തപുരത്തിന്റെ ഹൃദയ ഭാഗത്ത് സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന ഈ മഹാക്ഷേത്രം, കേരളത്തിന്റെ മത-സാംസ്‌കാരിക പൈതൃകത്തിന്റെ അഭിമാന ചിഹ്നമാണ്. വിഷ്ണുവിനെ അനന്തശയന നിലയില്‍ ആരാധിക്കുന്ന ഈ ക്ഷേത്രം, പാണ്ഡ്യ രാജാക്കന്മാരുടെ കാലത്ത് രൂപം കൊണ്ടതാണെന്നാണ് ചരിത്രകാരന്മാര്‍ പറയുന്നത്. പിന്നീട് തിരുവിതാംകൂര്‍ രാജവംശം ഈ ക്ഷേത്രത്തെ ഭരണത്തിന്റെയും ആത്മീയതയുടെയും ആധാരമായി ഉയര്‍ത്തി. തിരുവിതാംകൂര്‍ മഹാരാജാക്കന്മാര്‍ തങ്ങളെയെല്ലാം ശ്രീപത്മനാഭ ദാസന്‍ എന്ന് വിളിച്ചിരുന്നത്, ഭരണാധികാരവും ദൈവഭക്തിയും തമ്മിലുള്ള ബന്ധത്തിന്റെ ഉത്തമ ഉദാഹരണമാണ്. ക്ഷേത്രത്തിന്റെ കലാത്മക ഭംഗിയും ദ്രാവിഡ ശൈലിയിലുള്ള ഗോപുരങ്ങളും, അനന്ത പദ്മനാഭന്റെ വിഗ്രഹത്തിലെ വൈവിദ്ധ്യവും കലയും ചേര്‍ന്ന മഹാത്മാവിന്റെ പ്രതീകമാണ്.
2011-ല്‍, ക്ഷേത്രത്തിന്റെ രഹസ്യ അറകള്‍ തുറന്നപ്പോള്‍, ലോകം വിസ്മയിച്ചു. സ്വര്‍ണാഭരണങ്ങള്‍, രത്‌നങ്ങള്‍, പുരാവസ്തുക്കള്‍ എന്നിവ ചേര്‍ന്ന അളവറ്റ സമ്പത്ത് ക്ഷേത്രത്തെ ലോകത്തിലെ ഏറ്റവും സമ്പന്നമായ ദേവാലയങ്ങളിലൊന്നാക്കി. എന്നാല്‍ ഈ നിധിയുടെ അളവിനേക്കാള്‍ വിലപ്പെട്ടത്, അതിനെ സംരക്ഷിച്ചിരിക്കുന്ന ആത്മീയതയും പരമ്പരാഗത ഭക്തി സമൂഹത്തിന്റെ സമര്‍പ്പണവുമാണ്. ആ നിധി വെറും സ്വര്‍ണത്തിന്റെ തിളക്കമല്ല; അത് കേരളത്തിന്റെ വിശ്വാസത്തിന്റെ ശതാബ്ദങ്ങള്‍ നീണ്ട കഥയാണ്. ക്ഷേത്രം ഇന്ന് ലോകസഞ്ചാരികളുടെ ശ്രദ്ധാ കേന്ദ്രം കൂടിയാണ്. ആയിരക്കണക്കിന് ഭക്തരാണ് പ്രതിദിനം ദര്‍ശനത്തിനായിയെത്തുന്നത്. വിനോദസഞ്ചാരികള്‍ക്ക് ആര്‍ക്കിടെക്ചറല്‍ അത്ഭുതമായും ചരിത്ര വിശ്വാസികള്‍ക്ക് സാക്ഷ്യമായും നിലകൊള്ളുന്നു. നഗരത്തിന്റെ സമ്പദ്വ്യവസ്ഥയിലും വിനോദസഞ്ചാരത്തിലും ക്ഷേത്രത്തിന് വലിയ പങ്കുണ്ട്.
