കേരളത്തിന്റെ ആത്മീയ പൈതൃകത്തെയും രാജഭരണ ചരിത്രത്തെയും ഒരുമിപ്പിക്കുന്ന സാക്ഷ്യമാണ് ശ്രീ പത്മനാഭസ്വാമി ക്ഷേത്രം. വിശ്വാസം, സംസ്കാരം, കലാരൂപങ്ങൾ എന്നിവയുടെ സംഗമമായി നിലകൊള്ളുന്ന ഈ ക്ഷേത്രം, തിരുവനന്തപുരത്തിന്റെ ആത്മാവിനെയും ചരിത്ര പാരമ്പര്യത്തിനെയും പ്രതിനിധീകരിക്കുന്നു. തിരുവനന്തപുരത്തിന്റെ ഹൃദയ ഭാഗത്ത് സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന ഈ മഹാക്ഷേത്രം, കേരളത്തിന്റെ മത-സാംസ്കാരിക പൈതൃകത്തിൻറെ അഭിമാന ചിഹ്നമാണ്. വിഷ്ണുവിനെ അനന്തശയന നിലയിൽ ആരാധിക്കുന്ന ഈ ക്ഷേത്രം, പാണ്ഡ്യ രാജാക്കന്മാരുടെ കാലത്ത് രൂപം കൊണ്ടതാണെന്നാണ് ചരിത്രകാരന്മാർ പറയുന്നത്.
പിന്നീട് തിരുവിതാംകൂർ രാജവംശം ഈ ക്ഷേത്രത്തെ ഭരണത്തിന്റെയും ആത്മീയതയുടെയും ആധാരമായി ഉയർത്തി. തിരുവിതാംകൂർ മഹാരാജാക്കന്മാർ തങ്ങളെയെല്ലാം ശ്രീപത്മനാഭ ദാസൻ എന്ന് വിളിച്ചിരുന്നത്, ഭരണാധികാരവും ദൈവഭക്തിയും തമ്മിലുള്ള ബന്ധത്തിന്റെ ഉത്തമ ഉദാഹരണമാണ്. ക്ഷേത്രത്തിന്റെ കലാത്മക ഭംഗിയും ദ്രാവിഡ ശൈലിയിലുള്ള ഗോപുരങ്ങളും, അനന്ത പദ്മനാഭന്റെ വിഗ്രഹത്തിലെ വൈവിദ്ധ്യവും കലയും ചേർന്ന മഹാത്മാവിന്റെ പ്രതീകമാണ്.
2011-ൽ, ക്ഷേത്രത്തിന്റെ രഹസ്യ അറകൾ തുറന്നപ്പോൾ, ലോകം വിസ്മയിച്ചു. സ്വർണാഭരണങ്ങൾ, രത്നങ്ങൾ, പുരാവസ്തുക്കൾ എന്നിവ ചേർന്ന അളവറ്റ സമ്പത്ത് ക്ഷേത്രത്തെ ലോകത്തിലെ ഏറ്റവും സമ്പന്നമായ ദേവാലയങ്ങളിലൊന്നാക്കി. എന്നാൽ ഈ നിധിയുടെ അളവിനേക്കാൾ വിലപ്പെട്ടത്, അതിനെ സംരക്ഷിച്ചിരിക്കുന്ന ആത്മീയതയും പരമ്പരാഗത ഭക്തി സമൂഹത്തിന്റെ സമർപ്പണവുമാണ്. ആ നിധി വെറും സ്വർണത്തിന്റെ തിളക്കമല്ല; അത് കേരളത്തിന്റെ വിശ്വാസത്തിൻറെ ശതാബ്ദങ്ങൾ നീണ്ട കഥയാണ്. ക്ഷേത്രം ഇന്ന് ലോകസഞ്ചാരികളുടെ ശ്രദ്ധാ കേന്ദ്രം കൂടിയാണ്. ആയിരക്കണക്കിന് ഭക്തരാണ് പ്രതിദിനം ദർശനത്തിനായിയെത്തുന്നത്. വിനോദസഞ്ചാരികൾക്ക് ആർക്കിടെക്ചറൽ അത്ഭുതമായും ചരിത്ര വിശ്വാസികൾക്ക് സാക്ഷ്യമായും നിലകൊള്ളുന്നു. നഗരത്തിന്റെ സമ്പദ്വ്യവസ്ഥയിലും വിനോദസഞ്ചാരത്തിലും ക്ഷേത്രത്തിന് വലിയ പങ്കുണ്ട്.
