ഷോലെ മുതൽ ലോക വരെ: ഇന്ത്യൻ സിനിമയുടെ ഇൻഡസ്ട്രിയൽ ഹിറ്റുകൾ

അഭിലാഷ് ഐ ചാംസ്
എൻ്റർടെയ്‌ൻമെന്റ് എഡിറ്റർ, ന്യൂഏജ്

ഇന്ത്യൻ സിനിമയുടെ ചരിത്രത്തിലെ ഏറ്റവും തിളക്കമാർന്ന അധ്യായങ്ങളാണ് ‘ഇൻഡസ്ട്രിയൽ ഹിറ്റുകൾ’. വെറും ബോക്സ് ഓഫീസ് കണക്കുകൾക്കപ്പുറം ഒരു രാജ്യത്തെ കോടിക്കണക്കിന് ജനങ്ങളെ ഒരേ വികാരത്തിൽ ഒന്നിപ്പിക്കാൻ സിനിമയ്ക്കുള്ള അസാധാരണമായ കഴിവിനെയാണ് ഈ പ്രയോഗം സൂചിപ്പിക്കുന്നത്. 1975-ലെ ‘ഷോലെ’യുടെ വിജയഗാഥ മുതൽ, സമീപകാലത്ത് തരംഗമായ ‘ലോക’ വരെയുള്ള ഈ യാത്ര ഇന്ത്യൻ സിനിമാ വ്യവസായത്തിന്റെയും പ്രേക്ഷകരുടെയും മാറ്റത്തിൻ്റെ ഒരു വ്യക്തമായ ചിത്രം നൽകുന്നു. സിനിമയുടെ വാണിജ്യ വിജയം അളക്കുന്നതിനുള്ള മാനദണ്ഡങ്ങൾ കാലത്തിനനുസരിച്ച് എങ്ങനെ മാറിമറിഞ്ഞു എന്നും ഈ ചരിത്രം ഓർമപ്പെടുത്തുന്നു.

ഷോലെ: ഒരിക്കലും മങ്ങിയിട്ടില്ലാത്ത ഭീമൻ (The Demographic Phenomenon)

1975-ൽ രമേഷ് സിപ്പി സംവിധാനം ചെയ്ത് പുറത്തിറങ്ങിയ ‘ഷോലെ’ ഇന്ത്യൻ സിനിമയിൽ ഒരു പുതിയ ചരിത്രം രചിച്ചു. അമിതാഭ് ബച്ചൻ, ധർമ്മേന്ദ്ര, ഹേമ മാലിനി, ജയ ഭാദുരി, സഞ്ജീവ് കുമാർ, അംജദ് ഖാൻ എന്നിവർ പ്രധാന വേഷങ്ങളിലെത്തിയ ഈ ചിത്രം തുടക്കത്തിൽ ഒരു പരാജയമായിരുന്നു. എങ്കിലും കണ്ടവർ പറഞ്ഞുപറഞ്ഞു പ്രചരിച്ച പോസിറ്റീവ് റിവ്യൂകളിലൂടെയും, തുടർച്ചയായ റീ-റിലീസുകളിലൂടെയും ഇത് ഒരു ദേശീയ വികാരമായി മാറി. ഒരു സാധാരണ വാണിജ്യ സിനിമയിൽ നിന്ന് ഒരു സാമൂഹിക-സാംസ്കാരിക പ്രതിഭാസമായി ‘ഷോലെ’ രൂപാന്തരപ്പെട്ടു.

അന്നത്തെ ഏകദേശം 60 കോടി ജനങ്ങൾക്കിടയിൽ 18 കോടി ടിക്കറ്റുകളാണ് ‘ഷോലെ’ വിറ്റഴിച്ചത്. ഇത് രാജ്യത്തെ ജനസംഖ്യയുടെ ഏകദേശം 30% വരും. ഇന്ത്യൻ സിനിമാ ചരിത്രത്തിൽ മറ്റൊരു സിനിമയ്ക്കും ഇത്രയും വലിയൊരു ജനസംഖ്യാടിസ്ഥാനത്തിലുള്ള ‘പെനട്രേഷൻ റേറ്റ്’ (penetration rate) നേടാൻ കഴിഞ്ഞിട്ടില്ല. അക്കാലത്തെ സിംഗിൾ-സ്ക്രീൻ തിയേറ്ററുകളും താരതമ്യേന കുറഞ്ഞ ടിക്കറ്റ് നിരക്കുകളും ഈ റെക്കോർഡിന് സഹായിച്ചു.

സിനിമയിലെ സംഭാഷണങ്ങളായ ‘കിത്‌നെ ആദ്മി ഥേ?’, ‘ബസന്തി, ഇൻ കുത്തോം കെ സാമ്‌നെ മത് നാച്നാ’ എന്നിവ സാധാരണ ജനങ്ങളുടെ നിത്യജീവിതത്തിന്റെ ഭാഗമായി. കഥാപാത്രങ്ങളായ ഗബ്ബർ സിംഗ്, ജയ്, വീരു, ബസന്തി എന്നിവർ ഇന്ത്യൻ ജനതയുടെ മനസിൽ ചിരപ്രതിഷ്ഠ നേടി. ‘ഷോലെ’ വെറുമൊരു സിനിമയായിരുന്നില്ല, അതൊരു സാംസ്കാരിക പ്രതിഭാസമായിരുന്നു. ഇതിലെ സൗഹൃദം, പ്രതികാരം, സ്നേഹം എന്നീ വിഷയങ്ങൾ ഇന്ത്യൻ പ്രേക്ഷകരെ ആഴത്തിൽ സ്പർശിച്ചു.

സുവർണ്ണ കാലഘട്ടത്തിലെ നാഴികക്കല്ലുകൾ

‘ഷോലെ’ക്ക് മുൻപ് തന്നെ ഇന്ത്യൻ സിനിമ വൻ ജനകീയ തരംഗങ്ങൾ കണ്ടിട്ടുണ്ട്. അവയിൽ പ്രധാനപ്പെട്ടവയാണ് 1957-ലെ ‘മദർ ഇന്ത്യ’യും 1960-ലെ ‘മുഗൾ-ഇ-ആസം’ എന്നിവ.

മദർ ഇന്ത്യ (1957): മെഹബൂബ് ഖാൻ സംവിധാനം ചെയ്ത ഈ ചിത്രം ഇന്ത്യൻ ഗ്രാമങ്ങളിലെ ദാരിദ്ര്യവും കഷ്ടപ്പാടുകളും അതിജീവിക്കുന്ന ഒരു സ്ത്രീയുടെ കഥയാണ് പറഞ്ഞത്. നർഗീസ് അവതരിപ്പിച്ച ‘രാധ’ എന്ന കേന്ദ്ര കഥാപാത്രം ഇന്ത്യൻ സ്ത്രീത്വത്തിന്റെ പ്രതീകമായി. അക്കാലത്ത് ഇന്ത്യയുടെ ജനസംഖ്യ 40 കോടിയിൽ താഴെയായിരുന്നിട്ടും, ഈ സിനിമ 10 കോടി ഫൂട്ട്ഫാളുകൾ നേടി. ഇത് അക്കാലത്തെ ജനസംഖ്യയുടെ ഏകദേശം 25% വരും. ഗതാഗത സൗകര്യങ്ങൾ പരിമിതമായിരുന്ന കാലത്ത്, ഒരു സിനിമ കാണാൻ മണിക്കൂറുകളോളം കാളവണ്ടികളിലും കാൽനടയായും യാത്ര ചെയ്ത് ആളുകൾ തിയേറ്ററുകളിലെത്തി.

മുഗൾ-ഇ-ആസം (1960): കെ. ആസിഫ് സംവിധാനം ചെയ്ത ഈ സിനിമ അനശ്വരമായ പ്രണയകഥ കൊണ്ട് ഇന്ത്യൻ സിനിമയിലെ ഒരു നാഴികക്കല്ലാണ്. പൃഥ്വിരാജ് കപൂർ, ദിലീപ് കുമാർ, മധുബാല എന്നിവർ പ്രധാന വേഷങ്ങളിലെത്തിയ ഈ ചിത്രം നിർമ്മിക്കാൻ ഏകദേശം ഒരു ദശാബ്ദമെടുത്തു. അന്നുവരെയുള്ളതിൽ വച്ച് ഏറ്റവും വലിയ ബജറ്റിലൊരുങ്ങിയ ചിത്രമായിരുന്നു ഇത്. 9.25 കോടി ഫൂട്ട്ഫാളുകളാണ് ഈ ചിത്രം നേടിയത്. ഈ സിനിമയുടെ കലാസംവിധാനം, വസ്ത്രാലങ്കാരം, സംഗീതം എന്നിവ ഇന്നും ഇന്ത്യൻ സിനിമയിലെ ഒരു റഫറൻസ് പോയിന്റാണ്.

ബാഹുബലി 2 – പുതിയ കാലത്തെ മഹാത്ഭുതം

ഡിജിറ്റൽ യുഗത്തിൽ തിയേറ്ററുകൾക്ക് പ്രേക്ഷകരെ നഷ്ടമാകുന്നു എന്ന ആശങ്കകൾക്കിടയിലാണ് എസ്എസ് രാജമൗലിയുടെ ‘ബാഹുബലി 2: ദി കൺക്ലൂഷൻ’ (2017) ബോക്സ് ഓഫീസിൽ പുതിയ ബെഞ്ച്മാർക്ക് സ്ഥാപിച്ചത്. അതിഭീമമായ ബജറ്റിൽ നിർമ്മിച്ച ഈ ഫാന്റസി ആക്ഷൻ ചിത്രം ‘എന്തുകൊണ്ട് കട്ടപ്പ ബാഹുബലിയെ കൊന്നു?’ എന്ന ചോദ്യത്തിൽ ഇന്ത്യൻ ജനതയെ ആവേശത്തിലാഴ്ത്തി. പ്രഭാസ്, അനുഷ്ക ഷെട്ടി, റാണ ദഗ്ഗുബാട്ടി എന്നിവർ പ്രധാന വേഷങ്ങളിലെത്തിയ ഈ ചിത്രം തെലുങ്ക് സിനിമയെ ലോക ഭൂപടത്തിൽ അടയാളപ്പെടുത്തി.
10.7 കോടി ഫൂട്ട്ഫാളുകളുമായി ഈ ചിത്രം ഏകദേശം 8% ഇന്ത്യൻ ജനതയെയാണ് തിയേറ്ററുകളിലെത്തിച്ചത്. മുൻകാലങ്ങളെ അപേക്ഷിച്ച് ശതമാനക്കണക്കിൽ കുറവാണെങ്കിലും ഇന്ത്യയുടെ വർധിച്ച ജനസംഖ്യ കണക്കിലെടുക്കുമ്പോൾ ഇത് ഒരു വലിയ നേട്ടമാണ്. അതിഗംഭീരമായ ദൃശ്യാനുഭവവും, ശക്തമായ സിനിമാറ്റിക് യൂണിവേഴ്സും, ആകാംഷ നിറഞ്ഞ കഥാഖ്യാനവും ‘ബാഹുബലി’ക്ക് റെക്കോർഡ് വിജയം നൽകി. ഈ ചിത്രം ഇന്ത്യൻ സിനിമയ്ക്ക് ആദ്യമായി 1000 കോടി ക്ലബ്ബ് എന്ന നേട്ടം സമ്മാനിച്ചു. ആഗോളതലത്തിൽ ഏകദേശം 1810 കോടിയിലധികം രൂപ നേടിയ ‘ബാഹുബലി 2’ ഡിജിറ്റൽ കാലത്തും തിയേറ്ററുകൾക്ക് വലിയ പ്രേക്ഷകശക്തി ഉണ്ടെന്ന് തെളിയിച്ചു. ഇത് പാന്‍-ഇന്ത്യൻ സിനിമകൾക്ക് വഴിയൊരുക്കി.

ദക്ഷിണേന്ത്യൻ മുന്നേറ്റം: ആർആർആർ, കെജിഎഫ്

‘ബാഹുബലി’യുടെ വിജയം ദക്ഷിണേന്ത്യൻ സിനിമയുടെ സാധ്യതകൾക്ക് പുതിയ വാതിലുകൾ തുറന്നു. ‘ആർആർആർ’ (2022), ‘കെജിഎഫ്: ചാപ്റ്റർ 2’ (2022) തുടങ്ങിയ ചിത്രങ്ങൾ ഈ മുന്നേറ്റം തുടർന്നു.

ആർ.ആർ.ആർ. (2022): രാജമൗലിയുടെ മറ്റൊരു മാസ്റ്റർപീസായ ‘ആർആർആർ’ രണ്ട് സ്വാതന്ത്ര്യ സമര സേനാനികളുടെ സാങ്കൽപ്പിക കഥയാണ് അവതരിപ്പിച്ചത്. ജൂനിയർ എൻടിആർ, രാം ചരൺ എന്നിവർ പ്രധാന വേഷങ്ങളിലെത്തിയ ഈ ചിത്രം ഒരു ആഗോള പ്രതിഭാസമായി മാറി. ഏകദേശം 1300 കോടി രൂപ മുതൽ 1387 കോടി രൂപ വരെ കളക്ഷൻ നേടിയ ഈ ചിത്രം യൂറോപ്പ്, അമേരിക്ക, ജപ്പാൻ തുടങ്ങിയ രാജ്യങ്ങളിലും വലിയ തരംഗമുണ്ടാക്കി. ‘നാട്ടു നാട്ടു’ എന്ന ഗാനത്തിന് ലഭിച്ച ഗോൾഡൻ ഗ്ലോബ്, ഓസ്കർ പുരസ്കാരങ്ങൾ ഇന്ത്യൻ സിനിമയ്ക്ക് ലോകഭൂപടത്തിൽ ഇടം നേടിക്കൊടുത്തു. ഒടിടി റിലീസുകൾക്ക് ശേഷവും ചിത്രം തിയേറ്ററുകളിൽ വലിയ വിജയം നേടി.

കെജിഎഫ്: ചാപ്റ്റർ 2 (2022): പ്രശാന്ത് നീൽ സംവിധാനം ചെയ്ത ഈ ചിത്രം കന്നഡ സിനിമാ വ്യവസായത്തെ ലോകശ്രദ്ധയിലേക്ക് ഉയർത്തി. യഷ് അവതരിപ്പിച്ച ‘റോക്കി ഭായ്’ എന്ന കഥാപാത്രം ഇന്ത്യയിലുടനീളം ഒരു കൾട്ട് ഫോളോയിംഗ് നേടി. ഏകദേശം 1200 കോടി രൂപ മുതൽ 1250 കോടി രൂപ വരെ കളക്ഷൻ നേടി, ഈ ചിത്രം 1000 കോടി ക്ലബ്ബിലെത്തുന്ന ആദ്യ കന്നഡ സിനിമയായി. ദക്ഷിണേന്ത്യയിലെ സിനിമകളുടെ സാങ്കേതിക മേന്മയും, മികച്ച കഥാഖ്യാനവും, ആഗോളതലത്തിൽ അവയെ സ്വീകാര്യമാക്കുന്നതിൽ നിർണായക പങ്ക് വഹിച്ചു.

ലോക: ഇന്നത്തെ വെല്ലുവിളികളും വിജയവും

വിനോദ വ്യവസായം ഇന്ന് സങ്കീർണ്ണമായ ഒരു ഘട്ടത്തിലൂടെയാണ് കടന്നുപോകുന്നത്. മൾട്ടിപ്ലക്സുകളിലെ ഉയർന്ന ടിക്കറ്റ് നിരക്കുകൾ, സ്മാർട്ട്ഫോണുകളിലൂടെ എളുപ്പത്തിൽ ലഭ്യമാകുന്ന ഒടിടി പ്ലാറ്റ്‌ഫോമുകൾ എന്നിവ സാധാരണ കാഴ്ചക്കാരെ തിയേറ്ററുകളിൽ നിന്ന് അകറ്റി. ഈ സാഹചര്യത്തിലാണ് ‘ലോക – ചാപ്റ്റർ 1. ചന്ദ്ര , 7-8 കോടി ഫൂട്ട്ഫാളുകൾ നേടുന്നത്. ഇത് ഇന്ത്യൻ ജനസംഖ്യയുടെ 5% മാത്രമാണെങ്കിലും, ഇന്നത്തെ വിപണി സാഹചര്യങ്ങളിൽ ഇത് ഒരു അസാധാരണ നേട്ടമാണ്. ശരിയായ കഥയും വിതരണ തന്ത്രവും ഉണ്ടെങ്കിൽ ഇന്നും പ്രേക്ഷകരെ തിയേറ്ററുകളിലേക്ക് ആകർഷിക്കാൻ കഴിയുമെന്ന് ‘ലോക’ തെളിയിച്ചു.

ഈ ചിത്രത്തിന്റെ വിജയം, തീയേറ്റർ അനുഭവം ഇപ്പോഴും ആസ്വദിക്കുന്നതിൻ്റെ സൂചനയാണ്. ജനങ്ങളെ ആകർഷിക്കാൻ കഴിയുന്ന ഒരു വലിയ ദൃശ്യാനുഭവവും ശക്തമായ കഥാഖ്യാനവും ആവശ്യമാണെന്ന് ഇത് അടിവരയിടുന്നു.

മാറുന്ന അളവുകോലുകൾ: ഫൂട്ട്ഫാൾസ് Vs വരുമാനം

ഇന്ത്യൻ സിനിമയുടെ വിജയത്തിന്റെ അളവുകോലുകൾ കാലത്തിനനുസരിച്ച് വലിയ മാറ്റങ്ങൾക്ക് വിധേയമായി.

1950-70 കാലഘട്ടത്തിൽ:
ഒരു സിനിമയുടെ വിജയം പ്രധാനമായും ടിക്കറ്റ് വിൽപ്പനയുടെ എണ്ണവും (footfalls), ജനസംഖ്യാപരമായ പെനട്രേഷനും അടിസ്ഥാനമാക്കിയായിരുന്നു. ‘മദർ ഇന്ത്യ’, ‘ഷോലെ’ തുടങ്ങിയ ചിത്രങ്ങൾ അക്കാലത്തെ ജനസംഖ്യയുടെ 20–30% പേരെ തിയേറ്ററുകളിലെത്തിച്ചു. ഇത് സിനിമയുടെ സാമൂഹിക സ്വാധീനത്തിന്റെ യഥാർത്ഥ അളവായിരുന്നു. ഒരു സിനിമ ദേശീയ വികാരമായി മാറിയോ എന്ന് മനസ്സിലാക്കാൻ ഈ കണക്കുകൾ സഹായിച്ചു.

ഇന്നത്തെ കാലഘട്ടത്തിൽ:
ഉയർന്ന ടിക്കറ്റ് നിരക്കുകൾ, മൾട്ടിപ്ലക്സ് ശൃംഖലകൾ, അന്താരാഷ്ട്ര മാർക്കറ്റുകൾ എന്നിവ കാരണം വരുമാനത്തിനാണ് കൂടുതൽ പ്രാധാന്യം. ‘ബാഹുബലി 2’ അല്ലെങ്കിൽ ‘ലോക’ പോലുള്ള റെക്കോർഡ് വരുമാനം നേടിയ ചിത്രങ്ങൾ പോലും ജനസംഖ്യാടിസ്ഥാനത്തിലുള്ള പെനട്രേഷനിൽ ‘ഷോലെ’ക്ക് താഴെയാണ്. ‘ബാഹുബലി 2.8% ജനസംഖ്യയെ മാത്രമാണ് തിയേറ്ററിലെത്തിച്ചത്. അതേസമയം, വരുമാനത്തിൽ ഈ ചിത്രങ്ങൾ പഴയവയെ പിന്നിലാക്കുന്നു. മൾട്ടിപ്ലക്സ് ചെയിനുകളും ഉയർന്ന ടിക്കറ്റ് നിരക്കും വിദേശ മാർക്കറ്റുകളും ഇന്നത്തെ സിനിമകളെ ആഗോള ബിസിനസ് വിജയങ്ങളാക്കി മാറ്റുന്നു.

പ്രധാന കളക്ഷൻ കണക്കുകൾ

ആഗോള കളക്ഷൻ (Worldwide Gross Collection):
ദംഗൽ (2016): ഏകദേശം 2000 കോടി രൂപ
ബാഹുബലി 2 (2017): ഏകദേശം ₹1810 കോടി രൂപ
പുഷ്പ 2 (2024): ഏകദേശം 1642 കോടി മുതൽ 1800 കോടി രൂപ വരെ
ആർആർആർ (2022): ഏകദേശം 1300 കോടി രൂപ
കെ.ജി.എഫ്: ചാപ്റ്റർ 2 (2022): ഏകദേശം 1200 കോടി രൂപ
ജവാൻ (2023): 1148 കോടി രൂപ
പഠാൻ (2023): 1050 കോടി രൂപ
കൽക്കി 2898 എഡി (2024): 1042 കോടി രൂപ

ഫൂട്ട്ഫാൾസ് (ടിക്കറ്റുകളുടെ എണ്ണം):

ഷോലെ (1975): 15-18 കോടി ടിക്കറ്റുകൾ
ബാഹുബലി 2 (2017): 10.77 കോടി ടിക്കറ്റുകൾ
മദർ ഇന്ത്യ (1957): 10 കോടി ടിക്കറ്റുകൾ
മുഗൾ-ഇ-ആസം (1960): 9.25 കോടി ടിക്കറ്റുകൾ
ഹം ആപ്‌കെ ഹേ കോൻ! (1994): 7.4 കോടി ടിക്കറ്റുകൾ

ഇന്ത്യൻ സിനിമയുടെ ചരിത്രത്തിലെ ഈ മഹായാത്ര, വെറുമൊരു സാമ്പത്തിക കണക്കെടുപ്പല്ല. അത്, രാജ്യത്തിന്റെ ഹൃദയമിടിപ്പ് സ്ക്രീനിലേക്ക് ആവാഹിച്ചതിന്റെ കഥയാണ്. മദർ ഇന്ത്യയുടെ ദാരിദ്ര്യത്തിൽ നിന്ന് ലോകയുടെ നഗരസങ്കീർണ്ണതകളിലേക്ക് സിനിമ മാറിയപ്പോഴും, പ്രേക്ഷകന്റെ ആവേശം മാറിയില്ല.
സിനിമയെന്ന നദിക്ക് എന്നും ഒരേ ഒഴുക്കാണ്. അതിന്റെ ആഴം വരുമാനക്കണക്കുകളിലൂടെ അളക്കാനാവാം, അതിന്റെ വ്യാപ്തി ഫൂട്ട്ഫാൾസിലൂടെ മനസ്സിലാക്കാം. പക്ഷേ, ആ നദിയിലെ ജലം കോടിക്കണക്കിന് ഹൃദയങ്ങളെയാണ് സ്പർശിക്കുന്നത്. അത് സിംഗിൾ-സ്ക്രീനിലെ മരപ്പീഠങ്ങളിൽ നിന്ന് ഉയർന്ന കൈയ്യടികളായും, മൾട്ടിപ്ലക്സ് സ്‌ക്രീനുകളിൽ നിന്ന് നിറഞ്ഞ കണ്ണുകളായും തിയേറ്ററുകളിൽ നിറയുന്നു.
പഴയതും പുതിയതുമായ വിജയങ്ങൾക്കിടയിൽ ഒരു പൊതുവായ നൂലുണ്ട് – നല്ലൊരു കഥ- അത് മാധ്യമം മാറിയാലും, സാങ്കേതിക വിദ്യ എത്ര പുരോഗമിച്ചാലും, ശരിയായ കഥയ്ക്ക് ശരിയായ സമയത്ത് ഇന്ത്യൻ ജനതയെ ഒന്നിപ്പിക്കാൻ കഴിയും. ആ മാന്ത്രികതയാണ് ഈ യാത്രയിലെ ഏറ്റവും വലിയ ഇൻഡസ്ട്രിയൽ ഹിറ്റ്.